Warto od czasu do czasu oderwać się od bardzo naukowych zagadnień i zanurzyć w problematykę równie interesującą, a nawet pasjonującą, którą jednak niektórzy mogą uznać za mniej ... poważną. W tym momencie od razu trzeba jednak przeprosić historyków nauki, zwłaszcza botaniki, jak też badaczy zwyczajów i podań. Mogą się bowiem oburzyć czytając stwierdzenie, że to czym się zajmują nie zasługuje na poważne traktowanie. I z pewnością mają rację!
Poniżej garść ciekawostek, dotyczących relacji: święci a świat roślin.
Na początek sylwetki kilku świętych, uznanych w mniejszym lub większym stopniu za patronów i opiekunów przyrodników oraz parę interesujących obrzędów ludowych (prawie już zanikających), związanych z niektórymi roślinami.
Albert Wielki, ur. ok. 1200 r. zm. 1280, biskup, dr Kościoła.
Pochodził z rycerskiego rodu w Szwabii. Studiował w Padwie, gdzie zetknął się z zakonem dominikanów, a po studiach został w nim lektorem Przebywał w wielu miastach Europy. Profesor teologii w Paryżu, potem biskup Ratyzbony, po dwóch latach zrezygnował z piastowanej funkcji, resztę życia spędzając w Kolonii i oddając się studiom. Posiadał wszechstronną wiedzę. Mistrz św. Tomasza z Akwinu. Zwano go doktorem powszechnym (doctor universalis)
Patronaty: patron przyrodników i uczonych. Atrybuty: infuła, księga, lilia (tu: symbol Kościoła i wiernej duszy) Dorota, ur. ? zm. ok. 303 r., męczennica.
Brak o niej wiadomości historycznych. Została podobno umęczona w Cezarei Kapadockiej w czasie prześladowań chrześcijan za panowania Dioklecjana. Jak mówi podanie, gdy prowadzono ją na miejsce kaźni, towarzyszący jej adwokat (kat) Teofil, zagorzały przeciwnik chrześcijan, oświadczył, że uwierzy, jeśli otrzyma z raju kwiaty. Wtedy pojawiło się dziecko z koszem róż i jabłek, a Teofil nawrócił się i potem sam zginął śmiercią męczeńską.
Patronaty: patronka botaników, ogrodników, górników, piwowarów, położnych, położnic, młodych małżeństw. Umieszczona w herbie Wrocławia. Atrybuty: anioł, trzy jabłka i trzy róże z raju, a także kosz z tymi przedmiotami, niekiedy trzymany przez anioła. Św. Franciszek z Asyżu, ur. 1182, zm. 1226.
W 1224 r. na górze Alwernii otrzymał jako pierwszy w dziejach kościoła stygmaty.
Patronaty: patron ekologów, Włoch, Bazylei, zakonów: franciszkanów, albertynów, bernardynek, franciszkanek, kapucynek, pokoju, tapicerów. Atrybuty: w habicie franciszkańskim, baranek, krzyż, księga, ptaki, ryba w ręku, stygmaty, TAU (litera grecka) Marek Ewangelista, I wiek.
Autor Ewangelii, nie był uczniem Chrystusa, Ewangelię pisał według nauk św. Piotra. Brat św. Barnaby Apostoła, towarzyszył mu i św. Pawłowi w ich pierwszych podróżach misyjnych. Według tradycji jako biskup Aleksandrii poniósł śmierć za panowania Trajana.
Patronaty: zbóż i roślin okopowych, siewów wiosennych, Bergamo, Wenecji, orędownik w sprawach pogody.
W polskiej tradycji ludowej, zwłaszcza na Śląsku, 25 kwietnia obchodzono pola z uroczystą procesją. W tym dniu nie należało pracować, aby piorun nie spalił zboża. Z osobami dwóch kolejnych świętych,którzy nie są, co prawda, patronami botaników, ani przyrodników, wiążą się ciekawe zwyczaje.
Maciej, ur. ? zm. ok. 50 .
Jeden z apostołów wybrany na miejsce Judasza po Wniebowstąpieniu. Umarł za wiarę w Kolchidzie.
Od dnia św. Macieja (24.03.) począwszy trzymano w nogach łóżka przez dwa kolejne tygodnie dwa ziemniaki. Jeśli w tym czasie zakiełkowały, oznaczało to dobry urodzaj ziemniaków w danym roku, jeśli nie – zupełny ich brak. W św. Macieja gospodynie siały też rozsadę kapusty, zwanej stąd "maciejówką". Szczepan (I wiek po Chrystusie), pierwszy męczennik za wiarę chrześcijańską,
W polskiej tradycji najważniejszym momentem w dniu św. Szczepana było święcenie owsa i obsypywanie się nim. W okolicach Dukli – wierzono, że gdy w tym czasie padał śnieg, należy spodziewać się urodzaju owsa.
Poświęcony owies odgrywał ważną rolę w różnego rodzaju zabiegach magicznych związanych z hodowlą i rolnictwem. W Beskidzie Żywieckim, na Orawie i Podhalu poświęcony owies mieszano z ziarnem przeznaczonym do siewu, co miało zapobiegać zniszczeniu plonów przez szkodniki. Natomiast zabieg polegający na rzucaniu święconego ziarna podczas powrotu gospodarzy z kościoła miał spowodować wyginięcie chwastów w zbożu. Towarzyszyły temu takie na przykład zaklęcia:
Uciekaj diable z ostem,
bo św. Szczepan idzie z owsem (żywieckie)
Chyboj dieble z chwostem
Idzie Szczepan z owsem (Spisz). A oto roślinne atrybuty niektórych świętych i błogosławionych
Kłos – praojciec Adam; kłosy – Izydor Oracz; Kosz z owocami i różami – Dorota; Kwiaty w fartuchu – Zyta; Lilia – Agnieszka z Montepulciano, Albert Wielki biskup, Alojzy Gonzaga, Antoni Padewski, Stanisław Kostka; lilie burbońskie – Ludwik IX król Francji; lilie (trzy) – Idzi; Różdżka kwitnąca – Aaron patriarcha, św. Józef; różdżka migdałowa – Jeremiasz prorok; Róże – Teresa od Dzieciątka Jezus; róże (trzy) – Dorota; róże w fartuchu – Elżbieta Węgierska; wieniec z róż – Cecylia, Rozalia pustelnica z Sycylii
I na koniec wybrane symbole ze świata flory, wiążące się z religią: Jęczmień – niedoskonałość Starego Testamentu; Kłos – bogactwo, Eucharystia, obfitość, odradzanie się natury, życie szczęśliwe na tamtym świecie; Kłosy – wiązka – praca na roli; Pszenica-ziarno – Chrystus, zmartwychwstanie; Trawa – radość duszy; Trzcina – chwiejność, łagodność, niestałość, słabość, sprawiedliwość, wielkość upokorzona; Zboże – błogosławieństwo i urodzaj czasu pokoju; zboże (młocka) – sąd Boży; zboże (ziarno) – Chrystus, królestwo Boże, Logos, słowo Boże, uczynki sprawiedliwych, zmartwychwstanie, życie dalsze w nowej postaci po śmierci na ziemi.
Źródło:
-Informacje powyższe zaczerpnięto z książki: Janicka-Krzywda U. 1993. Patron – atrybut – symbol. Pallotinum, Poznań. s. 237.
-trawy.info
